Het drugsverbod ondermijnt de rechtstaat, financiert criminelen, schoffeert de wetenschap en er zijn nog veel meer redenen waarom regulering een veel beter idee is. In een serie van blogs laten we experts aan het woord om politici wakker te schudden, want die kunnen – met de verkiezingen in zicht – hun koers wijzigen! Deze keer: Ilse ter Haar, afgestudeerd op de ontwikkeling van internationaal cannabisbeleid.
‘Er is nog geen waterdicht systeem, maar er wordt verder gekeken’
Drugs legaliseren? Dat is filosofische borrelpraat. Het kan namelijk helemaal niet volgens het internationaal recht. Of wel? Wereldwijd wijken steeds meer landen af van het VN-regime om cannabis te reguleren. Hoe kan dat?
Twee regimes
In de jaren 20 van de vorige eeuw besloot de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, dat de drugsmarkt aan banden moest worden gelegd. Sommige landen stonden hier niet om te springen, zoals Groot-Brittannië en Nederland, omdat zij de vruchten plukten van de vrije handel. Andere landen waren wel sterk voor een internationale beperking van onder andere cannabis, zoals Egypte en Italië.
'Het controleregime ontstond onder druk van de Volkenbond'
Het werd uiteindelijk dat laatste: onder het ‘controleregime’ moest alle productie en handel worden aangepakt. En ook al ging het toentertijd vooral om problemen met opium, alle drugs werden op één hoop gegooid. In 60 jaar ontwikkelde het controleregime zich tot een harde, zero-tolerance aanpak.
Vanaf 1988 was er langzaam meer aandacht voor een ander opkomend regime: de Rechten van de Mens. Eerst ging dit alleen om een humane behandeling van kleine boeren, wiens plantages werden vernietigd. Later kwamen daar ook zorgen bij over privacy, gezondheid, zelfbeschikking en inhumane bestraffing.
Lange tijd bleef deze aandacht voor ‘harm reduction’ en mensenrechten bij retoriek, maar in 2016 vond een ommekeer plaats. Voor het eerst wijdde de VN een heel hoofdstuk van een intentieverklaring over drugsbeleid aan het verbeteren van de sociaal-economische situatie van gemeenschappen waar drugscriminaliteit een grote rol speelt. Eindelijk werd er gekeken naar dieperliggende oorzaken in plaats van slechts symptomen te bestrijden met repressie.
Ruimte voor afwijken
Drugsbeleid valt tegenwoordig dus onder twee regimes: controle en mensenrechten. De eerste schrijft een verbod voor, de tweede geeft ruimte voor regulering. Er is geen hiërarchie tussen de twee regimes en officieel hebben ze hetzelfde doel: welzijn en gezondheid bevorderen. Maar er is geen overeenstemming over de manier waarop.
'Er is geen hiërarchie tussen het controleregime en het mensenrechtenregime. Dat geeft ruimte.'
Die onenigheid betekent ruimte voor vernieuwing op het internationale toneel. Toen Nederland juristen bijvoorbeeld liet onderzoeken of het coffeeshopmodel binnen internationale verdragen viel, was het antwoord in eerste instantie nee – volgens het controleregime. Maar toen dezelfde onderzoekers werd gevraagd het model te beoordelen vanuit het mensenrechtenregime, was de conclusie dat het onder bepaalde voorwaarden wél past. Dit resulteerde uiteindelijk in het Experiment Gesloten Coffeeshopketen, dat momenteel aan de gang is.
Uruguay, Canada, veel staten in de VS en Malta hebben cannabis al (gedeeltelijk) gelegaliseerd. Ook (andere) ‘Global South’-landen als Zuid-Afrika en Mexico sturen aan op nieuw cannabisbeleid, met een beroep op zelfbeschikking en privacy en de mogelijkheden om druggerelateerd geweld te beperken. Maar ook de conservatieve krachten zijn sterk. We moeten een manier vinden om mensenrechten te respecteren en toch internationaal samen te werken met landen als Rusland en China.
De wind in de rug
Op een beleid dat al een halve eeuw bestaat gaat de beweging naar een focus op harm reduction en mensenrechten relatief snel. Er is steeds meer oog voor onderscheid in hoe verschillende drugs worden behandeld en er is meer acceptatie en interesse voor afwijken van de norm. Ook in de jaarlijkse evaluatie van het International Narcotics Control Board van de VN zie je een langzame verschuiving. Eerst werd Nederland gevraagd het gedoogbeleid te veranderen, daarna werd het als ‘respectvol niet-conform’ bestempeld en nu lijkt Nederlands beleid geen prioriteit meer te midden van de groeiende groep afwijkende landen.
'Welke andere perspectieven zullen nog meer een rol gaan spelen in drugsbeleid?'
En wie weet welke nieuwe internationale perspectieven een rol zullen spelen in de beoordeling van het drugsbeleid? Zullen we ook het klimaatregime toepassen in de strijd tegen ontbossing voor cocaïneplantages? Of het ontwikkelingsregime door boeren die nu (nood)gedwongen drugs verbouwen een alternatief te bieden? Er is nog geen waterdicht nieuw systeem, maar na jaren van mislukt beleid is het de moeite waard om verder te kijken.
Ilse ter Haar,
Erasmus Mundus Master in Global Studies
Alle drugs legaal?
Stoppen van de nieuwe drugswet is de eerste stap. Maar wij denken dat ook andere drugs moeten worden gelegaliseerd en gereguleerd. Wil je weten waarom? Lees onze argumenten, 75 mythes over drugsbeleid of de factsheet.
Hoe moet die nieuwe wereld er dan uit zien? Daarvoor hebben wij de wijsheid niet in pacht. Dáár zou het debat over moeten gaan! Misschien geeft ons sprookjesboek inspiratie.
