De nieuwe drugswet ondermijnt de rechtstaat, financiert criminelen, schoffeert de wetenschap en er zijn nog veel meer redenen waarom de nieuwe drugswet een slecht idee is. In een serie van blogs laten we daarom experts aan het woord om politici wakker te schudden, want die kunnen de wet nog tegenhouden! Deze keer: Bob Hoogenboom, politieonderzoeker en mede-oprichter van LEAP NL.
‘Politie, wetenschap en lokaal bestuur moeten zich sterker uitspreken tegen het drugsbeleid’
Als politieonderzoeker volg ik het drugsbeleid al decennia, en al jaren maak ik mij zorgen over de politisering en de eenzijdigheid in de aanpak van drugscriminaliteit die daar het gevolg van is; die aanpak is namelijk vooral repressief. We zitten in een tunnel waar alleen maar meer middelen in worden gestopt zonder aantoonbaar resultaat. Het gaat mij aan het hart dat een professionele organisatie als de politie zoveel geld verspilt aan ineffectieve opsporing. Dit gaat ten koste van veel vormen van criminaliteit die de burger rechtstreeks raken. De plankzaken (arbeidsuitbuiting, huiselijk geweld, cyber, mensensmokkel, zorgfraude, etc.) stapelen zich op.
Ik vind dat de politie, wetenschap en lokaal bestuur zich daarom sterker moeten uitspreken tegen het drugsbeleid. Vooralsnog is braafheid troef. In een open samenleving behoren alternatieve scenario’s altijd onderdeel te zijn van een volwaardig democratisch debat. Dat is nu niet het geval.
1. Gepolitiseerde politie
Sinds de komst van de Nationale Politie in 2013 is de politie enorm gepolitiseerd. Een hele rits aan VVD-ministers – met Opstelten als keizer – hebben gezorgd voor meer bemoeienis van ambtenaren met het operationeel politiewerk. De politiek bepaalt wat de prioriteiten zijn, wat de instrumenten en hoe dat naar buiten komt.
Drugs staan daarin centraal. De politie wordt geleefd door het drugsbeleid, want daar reageert de politiek extra hijgerig op. De Telegraaf schrijft schande van een incident, een kamerlid stelt vragen en ambtenaren moeten op zoek naar een antwoord om hun minister uit de wind te houden. Ze kijken mee over de schouder van de politie om aan te tonen hoe het zover is gekomen en laten die schouder niet meer los. Gevolg: van de 1100 politiemensen die bij de Landelijke Informatieorganisatie werken, houden 12 zich bezig met financiële misdaad. De anderen richten zich of op contraterrorisme, of op drugs en het bewaken en beveiligen van het stelsel dat enorm is gegroeid door de repressieve aanpak van drugs.
LEAP NL
Er zijn gelukkig wel stemmen die dienders steunen om zich uit te spreken tegen het drugsbeleid. Vorig jaar is de Nederlandse afdeling van het internationale Law Enforcement Action Partnership (LEAP NL) opgezet. Toen ik gebeld werd om mee te doen, heb ik gelijk ja gezegd. Dit soort initiatieven zijn nodig om binnen de politie een gesprek op gang te brengen. Dat gebeurt in de VS en in steeds meer Europese landen.
'Sinds de komst van de Nationale Politie wordt de politie geleefd door het politieke drugsbeleid. Geef als uitvoeringsorganisatie je grenzen aan!'
De politiek heeft drugs (in de vorm van ‘ondermijning’) geagendeerd en dat vertaalt zich in budgetten, organisatiestructuren en prioriteiten. In de jaren 80 en 90 waren er nog hoofdcommissarissen die tegen de politiek in durfden te gaan, maar die zijn verdwenen. Het is intern al niet makkelijk om het debat op gang te brengen, laat staan openbaar. Ik vind dat rechtsstatelijk jammer en maatschappelijk niet kies. Geef als uitvoeringsorganisatie je grenzen aan! Vertel over de nadelen en de onbedoelde effecten van het beleid! Er is zoveel geld mee gemoeid, maar de belangrijke vraag wordt vergeten: zijn al die operaties, programma’s en projecten wel het maatschappelijk relevant?
Brave wetenschap
Een andere stem die ik meer zou willen horen, is die van de wetenschap. In Nederland doen we veel aan 9-tot-5-criminologie, allemaal heel braaf. Omdat veel onderzoek voor financiering afhankelijk is van de overheid, is veel beleidsondersteunend onderzoek. In de jaren 70 en 80 gruwden wetenschappers van wat zij toen ‘gouvernementeel onderzoek’ noemen. Een alternatief onderzoek naar reguleringsmodellen is er niet en maakt ook vrijwel geen kans op financiering. Dus stut het onderzoek het overheidsbeleid.
'50 jaar geleden gruwden wetenschappers van beleidsondersteunend onderzoek. Nu is dat de standaard'
Ik zie ook weinig wetenschappers zich mengen in het publieke debat over alternatieven voor het drugsbeleid. Wetenschap heeft naast de puur academische functie ook een maatschappelijke functie. Dat kan je invullen door scherper stelling te nemen, maar dat gebeurt nauwelijks.
Een paar maanden geleden evalueerden wetenschappers van de EUR en Maastricht University in het rapport ‘Koers bepalen’ de ondermijningsaanpak. Dat was voor het eerst dat de term ‘ondermijning’ in de kern werd geproblematiseerd. Het rapport breekt met het eendimensionele verhaal van de afgelopen jaren. Het zette vraagtekens bij de focus op drugs ten koste van andere criminaliteit zoals cyber, zeden en milieu. Dat is hoopvol. Is het ook een turning point? Dat moeten we nog zien. Binnen de braafheid is het opruiend, vernieuwend en kritisch, maar het mag van mij nog wel wat steviger.
Nationale agenda
Als laatste moeten we meer luisteren naar het lokale bestuur. De Provinciale Statenverkiezing heeft de kloof tussen Den Haag en de rest van Nederland nog maar eens laten zien. Drugs is deel van de nationale agenda. Ondermijning is een electoraal verdienmodel. Terwijl een motie voor regulering op het VVD-congres voor de laatste landelijke verkiezingen kon rekenen op 47% van de stemmen – vooral van lokale bestuurders. Daar is de noodzaak groter, zij zien dagelijks de gevolgen van het huidige drugsbeleid. Maar landelijk wordt het tegengehouden.
'Ondermijning is een nationaal electoraal verdienmodel, terwijl lokale VVD-bestuurders voor regulering zijn'
Aanhouder wint
Ik zie langzaam meer aandacht voor de grenzen van het drugsbeleid. Internationaal spreken politici zich uit of ze zijn gestart met legalisatie van softdrugs. In Nederland is beweging in de wetenschap en bij de politie. Maar er is nog veel politiek handwerk nodig. We moeten het debat blijven aanjagen. Verandering gaat niet snel, maar de aanhouder wint.
Bob Hoogenboom
Hoogleraar Nyenrode, mede-oprichter van LEAP NL en 30 jaar part-time verbonden geweest aan de Politieacademie
Laat je verder informeren
Er bestaat een alternatief voor het stofgroepenverbod; het quarantainemodel. Daarbij worden stoffen in quarantaine geplaatst, waarvan het vermoeden bestaat dat ze een psychoactieve werking hebben en kunnen leiden tot schade aan de gezondheid en de samenleving. In quarantaine kan worden onderzocht of de stoffen inderdaad gevaarlijk zijn. Lees verder…
