Het drugsverbod ondermijnt de rechtstaat, financiert criminelen, schoffeert de wetenschap en er zijn nog veel meer redenen waarom regulering een veel beter idee is. In een serie van blogs laten we experts aan het woord om politici wakker te schudden, want die kunnen – met de verkiezingen in zicht – hun koers wijzigen! Deze keer: Patrick van der Meij, strafrechtadvocaat en partner bij Cleerdin & Hamer Advocaten.
‘De uithalerswet is exemplarisch voor het repressieve drugsbeleid in Nederland’
De nieuwe uithalerswet (2022) moest kansarme jongens weerhouden om te worden gerekruteerd door criminele organisaties. Het omgekeerde lijkt te gebeuren: uithalen wordt alleen maar lucratiever. Deze gang van zaken is exemplarisch voor het drugsbeleid in Nederland: een repressieve aanpak leidt niet tot het uitbannen van de criminaliteit.
Problemen in de haven
Het probleem in de Rotterdamse haven is groot: ondanks alle controles, hekken, camera’s, douanemedewerkers en andersoortige beveiliging zijn in 2021 bijna 500 uithalers in de kraag gevat, waarvan sommige meerdere keren. Deze uithalers zijn veelal jonge jongens, die zich laten strikken om de containers leeg te halen waarin harddrugs worden vervoerd. De problematiek trekt een wissel op de beveiliging van de haven en de capaciteit van justitie.
Ook voor de uithalers zelf zijn de risico’s groot, doordat zij in het web van de georganiseerde criminaliteit verstrikt raken of zelfs door de soms bizarre constructies van het uithalen gevaar lopen te stikken.
'De problematiek trekt een wissel op de haven en justitie. Ook voor uithalers zelf zijn de risico's groot'
Een van de oplossingen voor dit hardnekkige probleem werd verwacht van een nieuwe strafbaarstelling. De ‘uithalerswet’ moet uithalers afschrikken om zich te lenen voor de klus.
Nieuwe uithalerswet
Op 1 januari 2022 zag het nieuwe art. 138aa Sr het licht. De straf ging flink omhoog: van een geldboete van € 95,- voor het zich begeven op verboden terrein naar maximaal 1 jaar gevangenisstraf voor aanwezig zijn als uithaler, 2 jaar bij bijzondere omstandigheden (bijvoorbeeld als het uithalen ’s nachts gebeurt) en nog eens een verhoging met een derde als sprake is van een gezamenlijke actie.
Gevolg: de rechtbanken en gerechtshoven legden vele malen zwaardere straffen op. Echter niet zo zwaar als het OM eiste, en dat trok de aandacht van de politiek. Kamerleden vroegen de minister van Justitie en Veiligheid hoe het kon dat de uithalers niet zo hoog gestraft werden als de bedoeling was.
'Er bestaat blijkbaar de verwachting dat een hoge straf genoeg is om het onderliggende probleem te bestrijden en op korte termijn op te lossen'
In het antwoord van de minister voert opnieuw de repressiegedachte de boventoon: uithalers vervullen in haar ogeneen belangrijke rol in het plegen van georganiseerde ondermijnende criminaliteit – in plaats van dat het besef doorklinkt dat het loopjongens zijn van de veel grotere criminelen, die miljoenen verdienen met de in voer van harddrugs.
Eendimensionale repressie
De discussie over de uithalerswet draait in de politiek alleen om de opgelegde straf, en dat die niet hoog genoeg is. Deze eendimensionale bespreking is een voorbeeld van de manier waarop de wetgever en beleidsmakers denken over de inzet van het strafrecht. Er bestaat blijkbaar een verwachting dat een hoge straf genoeg is om het onderliggende probleem te bestrijden en op korte termijn op te lossen.
Enkel inzetten op repressie heeft echter in de geschiedenis van het strafrecht nog nooit geleid tot een effectieve bestrijding van problemen, en zeker niet als die van structurele en maatschappelijke aard zijn. Helaas komt een oproep om de aanpak anders in te richten en meer aan preventie te doen in de kwetsbare wijken waar de jongeren zich laten rekruteren, niet van de grond.
'Het risico van een zwaardere straf zorgt vooral voor een hogere beloning voor de uithalers'
Averechtse effecten
Het paradoxale geloof in voorkomen-door-bestraffen heeft bovendien averechtse effecten. Het uithalen van containers levert criminelen zoveel winst op, dat die gemakkelijk wordt geïnvesteerd in nieuwe uithalers of het corrumperen van douaniers, personeel van de havenbedrijven, transporteurs en vrachtwagenchauffeurs. Het risico van een zwaardere straf zorgt vooral voor een veel hogere beloning voor de uithalers, waardoor de bereidwilligheid de drugs uit te halen juist groeit. Bovendien heeft de uithalerswet de aandacht van criminele organisaties deels verschoven naar het werven van minderjarige jongeren zonder strafblad.
De problemen nemen toe, met meer en heftigere criminaliteit tot gevolg. Vanuit de havenbeveiliging klinkt zelfs het cynische geluid dat het misschien maar goed is dat er uithalers zijn, omdat criminele organisaties anders buiten het haventerrein met geweld de verdovende middelen zullen onderscheppen – met alle risico’s van dien voor de transporteurs.
'De uithalerswet bestrijdt slechts het voetvolk, de symptomen van het criminele systeem'
Zodoende bestrijdt de uithalerswet slechts het voetvolk, de symptomen van het criminele systeem. Jongeren die zich laten overhalen het criminele pad van uithaler te bewandelen, zijn het kind van de rekening. Brengt deze overduidelijke gang van zaken de minister er dan eindelijk toe het toch eens over een andere boeg te gooien?
Patrick van der Meij
Strafrechtadvocaat en partner bij Cleerdin & Hamer Advocaten
Laat je verder informeren
Er bestaat een alternatief voor het stofgroepenverbod; het quarantainemodel. Daarbij worden stoffen in quarantaine geplaatst, waarvan het vermoeden bestaat dat ze een psychoactieve werking hebben en kunnen leiden tot schade aan de gezondheid en de samenleving. In quarantaine kan worden onderzocht of de stoffen inderdaad gevaarlijk zijn. Lees verder…
