De huidige Opiumwet bevat stoffen waarvan nadrukkelijk is aangetoond dat ze schadelijk zijn en een psychoactieve werking hebben. De nieuwe drugswet legt dit principe van bewijslast naast zich neer. Voortaan staan stoffen op de lijst zonder dat duidelijk is of ze überhaupt een effect hebben.

Deze aanpak gooit rechtszekerheid overboord. De selectiecriteria zijn onduidelijk, evenals de uitzonderingsregels. Waarom de ene wel en de andere niet? Wat is de status van stoffen die wel onder het verbod vallen, maar niet psychoactief of schadelijk zijn? En wat is het doel eigenlijk van dit grove sleepnet?

Kortom, de nieuwe drugswet zet de deur open naar willekeur. Want als je de gronden voor een verbod niet hoeft te bewijzen, waar ligt dan de grens?

Wetenschappers waarschuwen dat de nieuwe drugswet leidt tot meer straathandel.  De verkoop en consumptie van de stoffen die onder de nieuwe wet verboden worden, worden nu niet of nauwelijks in verband gebracht met criminele activiteit. Deze wet maakt van belastingbetalers een kostenpost voor justitie.

De wet vormt zelfs een drijvende kracht achter de innovatie en lucrativiteit van de markt. Net als in andere landen die al een verbod hebben, worden de stoffen geïntegreerd in de illegale markt, waar ook het gebruik van klassieke drugs een boost krijgt (zie argument 4). Dat spekt allemaal de portemonnee van de zware criminaliteit.

In het Verenigd Koninkrijk werd een soortgelijke wet een aantal jaar geleden aangenomen. Sindsdien is het aantal (bekende) patiënten met een probleem stabiel, maar is er een dramatische stijging onder kwetsbare groepen (daklozen, gevangeniswezen en jongeren). Het aantal sterfgevallen waar NPS bij betrokken was, neemt elk jaar fors toe. Daarnaast wordt medisch onderzoek belemmerd, zijn illegale straatmarkten en websites ontstaan en gaat het kat-en-muisspel van nieuwe drugs en verboden gewoon door.

Ook in Duitsland is een vergelijkbare wet doorgevoerd zonder de doelen te bereiken. De consumptie en beschikbaarheid van NPS zijn niet veranderd. Áls mensen stoppen met NPS, dan stappen ze over naar klassieke drugs of gevaarlijker stoffen. Gesloten internetshops worden vervangen door andere en er verschijnen nieuwe stoffen op de markt die buiten de wet vallen. Het ‘Hase-und-Igel-Spiel’ gaat gewoon door.

In andere landen hebben generieke verboden net zo weinig (bv. België) of net zo desastreuze (bv. Polen, Ierland) effecten.

Er zijn voldoende aanwijzingen dat de consumptie verschuift van NPS naar schadelijker stoffen als heroïne, cocaïne en legale opioïden. Mensen stoppen niet met roesmiddelen omdat het verboden is. Ze gaan de illegale markt op en/of komen daar in aanraking met het heftiger spul. Het Verenigd Koninkrijk, Polen en Ierland ruilden een lichte daling van het (gerapporteerde) gebruik van NPS tijdens de eerste maanden na het verbod in voor illegale straatmarkten en websites, giftiger stoffen en meer schade bij kwetsbare gebruikers daarna.

Om het verbod te handhaven is geld gemoeid, veel geld. Zowel voor de medische industrie als voor de staat worden de administratieve lasten verhoogd en natuurlijk is er meer geld nodig voor handhaving door politie en OM. En dat terwijl het aantal consumenten en producenten minimaal is, er bijna geen incidenten zijn en NPS niet of nauwelijks worden gelinkt aan criminele activiteit.

4-FA en 2C-B zijn de meest geconsumeerden, door in totaal 0,9% van de volwassen Nederlanders. Maar deze twee zijn al verboden. Synthetische cannabinoïden, die wel onder de nieuwe drugswet vallen, leveren de meeste problemen op in andere landen, maar deze worden in Nederland nauwelijks gebruikt omdat cannabis goed en regulier beschikbaar is.

Nu al gaat de helft tot driekwart van de capaciteit op aan drugsbestrijding. Om de nieuwe drugswet te handhaven is specialistische chemische kennis nodig bij regelgevers, handhavers en opsporingsambtenaren. Hier is structureel 4,5 miljoen euro voor nodig, terwijl NPS-consumptie, -distributie en -productie niet of nauwelijks gelinkt worden aan criminele activiteit.

Daarbovenop versterkt deze wet de noodzaak tot herijking en aanpassing van de werkwijze in de hele opsporingsketen, wat ook een flinke investering vraagt. Komt die investering niet, dan is de nieuwe drugswet sowieso ‘een dode letter’ en blijven nog meer andere zaken liggen.

Juist op een moment dat psychoactieve stoffen steeds vaker succesvol worden ingezet als onderdeel van therapie, maakt de nieuwe drugswet het onderzoek naar de medische mogelijkheden moeilijker. Er zijn extra vergunningen nodig en het is de vraag of je genoeg financiering kunt krijgen. Lukt het om mooie resultaten te boeken, dan moet je het middel weer legaal krijgen. Maar misschien is de deuk in het imago wel het belangrijkste. Een gestigmatiseerd middel is niet populair, en zonder interesse geen onderzoek.

De nieuwe drugswet ondermijnt alles wat Nederland de afgelopen jaren aan monitoring en preventie heeft opgebouwd. Natuurlijk, sommige stoffen zijn risicovol. Die moet je dus goed in de gaten houden, niet de illegaliteit in gooien! Nederland heeft al een sterk netwerk voor monitoring en controle, veel beter dan andere landen – en dat werpt zijn vruchten af. De nieuwe drugswet schoffelt deze inzet onderuit. Verdwijnen de stoffen uit zicht, dan is het gissen naar kwaliteit, ontwikkeling en effecten.

Volgens de regering verbetert de nieuwe drugswet de volksgezondheid. Maar hoe weet je dat als je geen onderzoek doet naar de effecten van de stoffen? De motivatie spreekt zichzelf tegen en werkt alleen bij het vooringenomen besluit dat de stoffen wel schadelijk moeten zijn. Laten we nou éérst onderzoeken en dán concluderen.

De nieuwe drugswet doet te veel en te weinig tegelijkertijd. De nieuwe drugswet is een sleepnet dat veilige stoffen meetrekt in de illegaliteit en tegelijkertijd genoeg gaten heeft om gehaaide ondernemers erdoorheen te laten zwemmen.

Elke stofgroep die wordt verboden zonder dat duidelijk is waarom, is er een te veel. Bovendien overzien we de consequenties niet: in het eerste voorstel zat nog geen uitzondering voor een stof die ook in chocolade voorkomt. Welke andere stoffen hebben we nog over het hoofd gezien?

En áls je dan per se alles preventief wil verbieden, dan volstaat de nieuwe drugswet ook niet. De wet behelst drie stofgroepen gekozen op basis van onduidelijke criteria. Gaat dat in de toekomst voldoende zijn? Ervaring uit het VK leert dat het kat-en-muisspel gewoon doorgaat.

Het is belangrijk dat burgers begrijpen wat wel en niet strafbaar is. De nieuwe drugswet is echter nauwelijks te communiceren, ook niet door verkopers. Hoe leg je aan een leek uit dat die dat product met dat stofje met de ene molecuulstructuur wel in het keukenkastje mag hebben staan en het andere niet? Verwachten we feilloos optreden van ongespecialiseerde rechter en agent?

Een motivatie om de nieuwe drugswet in te voeren is om tegemoet te komen aan rechtshulpverzoeken van België en Duitsland. Maar waar Lijst 1 en 2 van de Opiumwet een basis hebben in internationale regelgeving, geldt dat niet voor het stofgroepenverbod. Bovendien is wetgeving ‘omdat het moet van de buren’ uitholling van de eigen, Nederlandse opvattingen wat wel en niet strafbaar zou moeten zijn. Ten slotte kan in de meeste verzoeken op basis van huidige Europese regelgeving al worden voorzien.

Eigenlijk gaat de nieuwe drugswet uit van een ideale wereld, waarin niemand iets doet wat niet mag. Consumenten stoppen met het zoeken naar roes en producenten stoppen hun businessmodel zodra het tegen de illegaliteit aanloopt. Het is een mooie illusie, maar dat is niet de praktijk. Keer op keer blijkt uit onderzoek dat de vraag zich niet laat tegenhouden door een nieuwe wet. Dus blijft het aanbod ook. Als het niet legaal kan, dan maar illegaal.

Ten slotte geldt hetzelfde voor de stoffen onder de nieuwe drugswet als voor andere stoffen op de Opiumwet: repressie werkt niet, regulering lost veel meer van de problemen op. Klik hier voor de lijst van 11 redenen voor een beter drugsbeleid.